İlgili Makaleler
Şu anda tüm dünyada Kovid-19'a karşı geliştirilen iki yüzden fazla aşı adayı var. Bunların elliden fazlası klinik deneyler, yani insan deneyleri aşamasında. Bu aşı adaylarının hiçbiri henüz onaylanmadı.
Peki, araştırmacılar aşının geliştirilmesinde ne kadar ilerleme kaydetti? DW, koronavirüs aşısı merak edenleri derledi …
Aşı geliştirme aşamaları kabaca aşağıdaki gibidir:
Ön Klinik Aşama:Aşı, insan deneylerine başlamadan önce çeşitli güvenlik testlerinden geçer ve hayvanlar üzerinde test edilir.
Aşama 1:Bu aşamada aşı, küçük bir hasta grubunda test edilir.
Aşama 2:Araştırmacılar aşıyı en az yüz hastadan oluşan büyük gruplar üzerinde test ediyor. Bu aşamada aşı, çeşitli hastalıkları olan kişiler, daha yüksek yaş grubundaki kişiler gibi çeşitli alt gruplarda da test edilebilir.
3. Aşama:Aşı adayının en az bin kişi üzerinde test edilmesi aşaması.
Ancak koronavirüs aşısı geliştirilirken zamandan tasarruf etmek isteyen bazı firmalar aynı anda test edildi. Örneğin Pfizer ve BionTech'in aşısı ve Çin'deki Sinovac aşısı denemelerinde aday aşılar aynı zaman dilimi içinde farklı yaş gruplarına farklı dozlarda verildi.
Klinik denemeler başarılı olursa, şirketler düzenleyici kurumlara başvurabilir ve aşının genel kullanım onayını alabilir. Düzenleyici kurum olarak üç makamın özellikle önemli olduğu düşünülmektedir.
Bunlar, ABD’deki Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), Avrupa İlaç Kurumu (EMA) ve Japonya’daki İlaç ve Tıbbi Cihaz Ajansıdır.
Bir aşının onaylanması, herkesin onu hemen kullanabileceği anlamına gelmez. Öncelikle aşı kitlesel ölçekte üretilmelidir. Aşıyı geliştiren firmalar, 2021 yılı sonuna kadar milyarlarca doz üretmeyi hedeflediklerini söylemişlerdi.
Daha sonra aşının doğru dağılımını sağlamak için gerekli lojistik düzenlemeler yapılmalı ve aşıyı toplumda ilk kimin alacağına karar verilmelidir. Ancak Kovid-19'dan en çok etkilenen 35 ülkede 13.000'den fazla kişiyle yapılan anket, katılımcıların çoğunun aşı olmayı tercih edeceğini gösterdi. Etkili ve güvenli bir aşı geliştirmenin normalde birkaç yıl sürdüğünü biliyor. Bu süre ortalama olarak 10 ila 12 yıl arasında veya daha uzun olabilir. Örneğin, HIV'e karşı bir aşının geliştirilmesi 1980'lerin başından beri devam etmektedir ve şimdiye kadar başarılı bir aşı geliştirilememiştir. Kovid-19 aşısı durumunda araştırmacılar, devam eden salgın nedeniyle süreyi en aza indirmek için sık sık rekabet ediyor. Baskıya rağmen aşı geliştiricileri ve üreticileri ile Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) aşı güvenliğinden ödün vermediğini söylüyor. Ancak aşı onaylansa bile bu sadece başlangıç. Çünkü klinik denemeler başarıyla tamamlandıktan ve bir aşı onaylanıp üretildikten sonra bile, araştırmacılar aşılanmış hastaların sağlık durumlarının gözlemlendiği 4. aşamaya başlarlar.
Araştırmacılar, Kovid-19'a karşı aşılar için farklı yaklaşımlar izliyor.
Aşı adaylarının çoğu aşı geliştiriyor. virüste protein bazlı alt birimler kullanır. Yani virüsün kendisini kullanmak yerine, virüsün dış kabuğunda bulunan protein gibi küçük bileşenleri kullanırlar. Bu protein, hızlı ve güçlü bir reaksiyona neden olmak için insan bağışıklık sistemi tarafından hastalara yüksek dozlarda verilmektedir. Amaç, bağışıklık sisteminin proteini "hatırlaması" ve gerçek virüsle temas ettiğinde benzer bir savunma reaksiyonu geliştirmesidir. Tıpkı Hepatit B ve HPV'ye (İnsan Papilloma Virüsü) karşı aşılar gibi. Bu yöntemi kullanan Kovid-19 aşısı adayları halen Faz 1 ve 2 denemelerinde test edilmektedir. Bunların çoğu henüz Faz 3 klinik deneylerinde test edilmemiştir. Şimdilik en umut verici olanlar üç başlık altında toplanabilir:Kopyalanmayan viral vektörler kullanan aşılar, inaktive edilmiş veya öldürülmüş virüslerin kullanıldığı aşılar ve son olarak bir RNA yaklaşımı kullanan aşılar.
Kopyalamayan viral vektörlerin kullanılması. aşılar. Araştırmacılar virüsün genetik bilgisini, bazı fonksiyonlarını değiştiriyor. Virüsün bulaşıcılığını azaltan bu tür genetik modifikasyonlar, bilimin onları etkili bir şekilde manipüle edebilmesi için bir virüsün genetik materyali hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmasını gerektirir. "Çoğalmayan" terimi, aşıdaki virüsün insan vücudunun hücrelerine girdiği ancak burada kendi başına çoğalamadığı anlamına gelir. Öldürülmüş / inaktive edilmiş virüs kullanan aşılar:Bu aşılar, virüsün "ölü" bir versiyonunu kullanır. Canlı aşılardan daha düşük seviyede koruma sağlama eğilimindedirler. Bu sınıftaki bazı aşılar, yeterli bağışıklığı sağlamak için birkaç kez uygulanmalıdır. Grip ve Hepatit A'ya karşı geliştirilen aşılar genellikle bu tür aşılardır.
RNA aşıları:Bu aşılar virüsün herhangi bir "gerçek" bileşenini kullanmaz. Bunun yerine, farklı bir strateji izler. Amaç, insan vücudunu kendi başına belirli bir virüs bileşeni üretmesi için kandırmaktır. Hiçbir virüs kendi kendine birleşip çoğalamaz. Bu aşının amacı, bağışıklık sistemini insan dışı bileşenleri tanımaya zorlamak ve bir savunma reaksiyonunu tetiklemektir.
Dünyanın dört bir yanındaki yüzlerce çalışmadan en kapsamlı klinik denemeleri gerçekleştiren beş ekip öne çıkıyor:
Belçikalı bir şirket olan Janssen Pharmaceutical, replike olmayan bir viral vektöre dayalı bir aday aşı kullanıyor. Araştırmacılar şu anda ABD, Arjantin, Brezilya, Kolombiya ve Belçika'da yaklaşık 90 bin kişiyi test ediyor.
Oxford Üniversitesi ve İngiliz AstraZenca firmasının ortak projesinde çalışan araştırmacılar, ABD, Şili, Peru ve Birleşik Krallık'ta yaklaşık 60 bin aşı adayını kişi üzerinde test ediyor. Aşıları, Janssen'inkine benzer bir prensibe dayanmaktadır. Çinli Pekin Enstitüsü ve Wuhan Enstitüsü şirketi Sinopharm Bahreyn, Ürdün, Mısır, Fas, Arjantin ve Peru'da yaklaşık 55 bin kişinin kullandıkları "öldürülmüş / inaktive edilmiş virüs" aşısını geliştirdi. Bir Alman şirketi olan BioNTech farklı bir yaklaşım benimsiyor:RNA tabanlı teknolojiye odaklanan şirketin aşısı ABD, Arjantin ve Brezilya'da yaklaşık 44.000 kişi üzerinde test ediliyor. Bir diğer Çinli şirket CanSino, Pakistan'da 40 binin üzerinde kişiyle aşı adayını test ediyor.
